Qərbin
Sosial Dövlətlərində Problemlər: Miqrantlar və Avropa Cəmiyyəti
Sosial dövlətlərin hər birinin özünə məxsus
olan sosial problemləri mövcuddur. Ən maraqlısı odur ki, bu problemlər elə
sosial şərtləri yaxşılaşdıran siyasətləri nəticəsində meydana gəlmişdir. Belə
ki, Avropanın sosial yönümlü dövlətləri uğurlu sosial islahatlar keçirirlər və
nəticə etibarı ilə az maaşlı və ya az təminatlı ailələr dövlətdən müxtəlif
sosial təminatlar alırlar. Bu hal öz növbəsində xaricdən çox pis vəziyyətdə
olan miqrantların böyük axınlarla ölkəyə gəlməsinə gətirib çıxarır. Bu
miqrantlar yerli şəraitə heç də gözlənildiyi kimi uyğunlaşa bilmir. Miqrantlar
yerli dili pis bilir, zəif təhsillidirlər və peşə qabiliyyətləri də çox zəif
olduğu səbəbindən az ödənişli işlərdə əziyyətlə çalışırlar və nadir hallarda da
şikayətçi olurlar. Bu vəziyyət yeni gəlmiş miqrantları çox qane edir və səbəbi
də ondan ibarətdir ki, onlar öz ölkələrində
daha pis və məhdudiyyətlərin olduğu bir şəraitdə yaşayırdılar.
Lakin miqrantların uşaqları tam başqa mövqe
və psixologiyaya malik oldu. Miqrantların uşaqları avropalıların orta əmək
haqqının nə qədər olduğunu bilir, avropalıların hansı şəraitdə və hansı
imkanlar daxilində yaşadığın görür və artıq öz valideynləri kimi deyil,
avropalılar kimi yaşamağa can atmağa başlayırlardılar və ya bunu arzu edirdilər.
Səbəb də o idi ki, onlar valideynləri kimi öz doğma vətənlərindəki kəskin pis şəraiti
görməmişdilər. Lakin yeni nəsil miqrantların hamısı daha yaxşı yaşamaq üçün
yaxşı oxumaq istəmirdilər ya da bunun üçün onlarda şərait olmurdu. Əksəriyyət
miqrantlar artıq onlara verilən dövlət dəstəyi hesabına və gündəlik kiçik gəlirlər
hesabına yaşamağa başlayırlar və ortada "tənbəl miqrant” mənzərəsi yaranır. Bu
tənbəl miqrantlar pis bir mühitdə yaşayır və ətrafındakı daha imkanlı təbəqəyə
"təcavüzkar” baxışlarla baxır. Buradan aydın olur ki, Avropa "uğurlu” sosial
siyasət aparsa da özü bilmədən bu cəmiyyətdə
dağıdıcı potensiala malik bir vəziyyət yaradıb.
1981-ci ilin baharında britan şəhərlərində
immiqrant gənclər ilə polislər arasında toqquşmalar başladı, sentyabr 1981-ci
ildən isə bu tip etiraz dalğaları artıq Fransa və Almaniyada da baş verməyə
başladı. Bu etirazlardan ən güclüsü Fransanın paytaxtı Parisdə baş verdi.
2005-ci ildə baş verən bu immiqrant gənclərlə polislər arasında toqquşmalar bir
neçə min maşının yandırılmasına, çoxlu sayda insanların yaralanmasına və bir nəfərin
ölməsinə gətirib çıxartdı. 2007-ci ildə də Parisdə etirazlar oldu amma ki, bir
o qədər şiddətli deyildi.
Müasir dövrdə dövlətlərin bir-birinə təsiri
məhz elə terrordur. Qərb dövlətlərindəki İslam dininə məxsus savadsız və tənbəl
miqrantlar da məhz tez təbliğata uyan və terrora razı olan gənclərdir ki, hər
biri ölkə içində gəzən potensial bir təhdid hesab oluna bilər.
Bütün deyilənlərdən ortaya ənənəvi suallar
çıxır: "kimdir günahkar?” və "nə etməli?”
Bu suallara cavab verməmişdən öncə bir sıra
obyektiv və subyektiv faktorları nəzərə almaq lazımdır. Qloballaşma nəticəsində
iqtisadi baxımdan inkişaf etmiş ölkələrdə doğum aşağı düşdüyündən xaricdən gələn
ucuz işçi qüvvəyə ehtiyac formalaşır və dövlətdə bu istiqamətdə addımlar atılmağa
başlayır.
60-cı illərin ortalarında baş verən iqtisadi
bum yeni sahibkarların daxili bazarı əldə saxlamaq üçün zəif inkişaf etmiş ölkələrdən
yeni ucuz işçi qüvvə gətirmələri ilə nəticələndi.
Məhz həmin sahibkarların təsiri ilə
miqrasiya qanunvericiliyinin liberallaşdırılması belə bir nəticə hasil etdi ki,
işçi-miqrantlar yerləşdiyi ölkələrin tamhüquqlu vətəndaşları oldular və özlərinin
çox uşaqlı ailələrini işlədikləri ölkəyə köçürtmək imkanı əldə etdilər.
Miqrantların ailələri şəhərlərin ətrafında məskunlaşdılar
və şəhərin öz əhalisi ilə qarışmaq və uyğunlaşmaq istəmədilər və ya
bacarmadılar. Bu xüsusiləşmə onunla bağlıdır ki, miqrantlar təkcə digər mədəniyyətin
və dinin nümayəndəsi deyil, həm də digər sivilizasiyanın nümayəndələridir.
Onların mentaliteti individual xüsusiləşməni, individual təşəbbüsü və məsuliyyəti
tələb etmir və ya şərt kimi qarşıya qoyulmur.
Miqrant ailələrin əksəriyyəti dövlətin vətəndaşlarının
digər hissələrindən fərqli olaraq kasıb və məhdudiyyətlər içində yaşayır. Bu
onların çox uşaqlı olması və az pul qazanmaları ilə bağlıdır. Amma bu onların hamısına
birmənalı şəkildə aid edilə bilməz.
Sosial dövlətlərin paradoksal xüsusiyyətlərindən
biri də ondan ibarətdir ki, az gəlirli və işsiz vətəndaşlara çoxuşaqlı ailələrə
sahib olmaları iqtisadi baxımdan sərfəlidir. Çünki ailənin hər doğulan uşağı əlavə
sosial yardımdır. Bu səbəbdən də Qərb dövlətlərində gərgin sosial anklavların
sayı çox böyük faizlərlə artmaqda davam edir. Nümunə olaraq onu deyək ki,
2000-ci ildə Londonda avropalıların (ağların) sayı 72% idisə, demoqrafların
hesablamalarına görə 2050-ci ildə onların sayı 45%-a enəcək. Demək gələcəkdə
London miqrantların şəhəri olacaq. Sosioloqlar hesab edir ki, bu gələcəkdə
artıq ölkənin siyasi qərarlarına miqrantların təsir edəcəyini göstərir.
Yüksək sosial ödənişlərin verilməsi onunla nəticələnir
ki, cəmiyyətdə "təminatlı işsizlər ordusu” yaranır ki, həmin işsizlər digərlərinin
hesabına yaşamağı üstün tutmağa başlayırlar. Lakin burada çox pis bir psixoloji
məqam yaranır. Bu mənfi psixoloji məqam nədən ibarətdir? Cavab isə belədir ki,
miqrantlar onları "dolandıranlara” paxıllıq etməyə başlayır və özlərinin tənbəlliklərində
və işə laqeyidliklərində məhz varlı təbəqəni günahlandırırlar.
Beləliklə Qərb dövlətləri çox da uzaqgörən
olmayan siyasətləri ilə öz cəmiyyətlərində problemlər toplusu yaratdılar. Belə
ki, adi dövlətlərdəki kimi sosial bərabərsizlik
və ya maddi təminat problemlərindən əlavə bu qərb dövlətləri özlərinin zamanla
icra etdikləri sosial siyasətləri ilə sivilizasiyon, sosialmədəni, etnik, dini
və s. problemlərin təməlin qoymuş oldular. Bu bir daha antiqlobalistlərin "iqtisadiyyatın liberallaşdırılması onun nəzarətdən
çıxması və cəmiyyətin tarixi özünəməxsusluğunun müdafiəsinin zəiflədilməsi deməkdir”
ideyasının həqiqət olduğunu göstərdi.
Bütün bu problemləri "nə ilə çözməli?” və "çıxış
yolu haradadır?” suallarına cavabı uzun illərdir ki, elə həmin dövlətlərin
sosioloqları tərəfindən axtarılır. Miqrasiya haqqında qanunvericiliyinin sərtləşdirilməsi,
miqrantların xüsusən gənc miqrantların məcburən istehsalat sahələrinə və digər
yerlərə işlərə cəlb edilməsi kimi təkliflər gəlmişdir.
Lakin bütün bunlarla bərabər əsas problem
var ki, hansı islahatların keçirilməsindən asılı olmayaraq elə olduğu kimi də "PROBLEM” olaraq qalmaqdadır. Bu problem
ondan ibarətdir ki, postindustrial avropa sivilizasiyası şəxsi
reproduksiyasında (təbii artımda) çox geri qalır və ən maraqlısı öz ölkəsindəki
miqrantlarla nisbətdə 3 dəfə geri qalır. Bir etnos olaraq onlar azalıb məhv
olmağa, miqrantlar isə yeni gəlmiş etnos kimi artmağa və köhnə etnosu sayca üstələməyə
başlayır. Əlbəttə bu əvvəl kəmiyyətcə miqrantların artmasına ortaya çıxaracaq
amma zaman-zaman bu kəmiyyət keyfiyyətə keçəcəkdir və miqrantların uşaqları və
ya nəvələri bu dövlətlərdə yüksək vəzifələri tutacaqlar və dövlətin idarə
olunmasında əsas rollardan birin oynayacaqlar. Bu zaman artıq avropalılarda
onların özlərindən qaynaqlanan "qatı
irqçilik” yarana bilər ki, bu da öz növbəsində onların daxilində vətəndaş
müharibəsi yarada bilər. Bu irqçilik dünyada üstün irq olmaq uğrunda deyil, bir
etnos kimi mövcud olma uğrunda bir mübarizə olacaq. Avropa Birliyi bu problemi əsas
mövzu kimi ortaya qoyur və iqtisadiyyatın liberallaşdırılması prosesini tam
olaraq nəzarətdə və məhdud formada aparmaq istiqamətində zehni fəaliyyətə
başlayıb.
Hazırda Avropa cəmiyyəti etnopsixoloji bir çətin
dövrə qədəm qoyub. Cəmiyyətin İslama meyli artıb. Bu heç də tam şəkildə
Xristianlığın pis bir din olması ilə bağlı deyil. Sadəcə olaraq Avropa cəmiyyətinin
baş verən sosial deqradasiyaya qarşı cavabıdır. Avropada xüsusən norveçli,
danimarkalı və isveçli gənclər və onların arasında xüsusən xanımlar İslam dininə
çox böyük bir həvəslə gəlirlər. İslama gələn gənclər hesab edir ki, avropada
ailəyə və kişi ilə qadın münasibətlərinə olan bayağı münasibətə qarşı İslam
konkret olaraq "sağaldıcı” təsir göstərir və onların bir etnos olaraq məhvinin
qarşısını alır. Bu möcuzə deyil bu sosial qanunauyğunluqdur. İslam ailə və cəmiyyət
münasibətlərində stabilliyi və inkişafı konservativ mövqe ilə qoruyur. İslam
alimləri bununla razılaşmasa da qeyd etməliyik ki, bu sadəcə İslama gələn
avropalı gənclərin fikridir.
Müasir dövrdə Avropa etiraf edir ki, sosial
siyasətdə həddən artıq liberalizm həmin cəmiyətin deqradasiyasına və
sivilizasiyanın mahiyyətinin dəyişməsinə gətirib çıxara bilər.
Müəllif:
Fərzəli Vəliyev.
|